Þrýstingssár eru áverkar á húð og undirliggjandi vef sem myndast vegna staðbundins þrýstings eða álags. Þrýstingssár eru líka nefnd legusár því þau myndast oftast hjá fólki sem á erfitt með að hreyfa sig og situr eða liggur mikið í sömu stellingu. Því lengur sem þrýstingur varir því meiri hætta er á að alvarlegt sár myndist.
Einkenni
Þrýstingssár eru fljót að myndast en lengi að gróa. Þau geta verið sársaukafull og dregið úr lífsgæðum. Hætta er á að þrýstingssár myndist t.d. á hælum, olnbogum, setbeinum, spjaldhrygg og rófubeini.
Fyrstu einkenni geta verið:
- Eymsli
- Roðablettur á húð
Önnur einkenni eru:
- Glansandi, heit eða köld húð.
- Sár, blöðrur eða fleiður
Áhættuþættir
Hætta á að fá þrýstingssár eykst þegar:
- Geta til hreyfingar er lítil t.d. vegna lömunar, langvarandi veikinda eða skurðaðgerða.
- Löngum tíma er varið í rúmi, í stól eða í hjólastól án þess að hagræða sér.
- Fólk skynjar ekki sársauka eða óþægindi og skiptir því ekki um stellingu eins og þarf.
- Notuð eru sterk verkjalyf eða slævandi lyf.
- Raki liggur við húð vegna svita, þvags eða hægða.
- Of lítið er borðað miðað við þarfir eða fæði er einhæft.
- Fólk er grannholda eða í yfirþyngd.
- Húð er viðkvæm, til dæmis hjá öldruðum
Hvað get ég gert?
Þegar hætta er á myndun þrýstingssárs er nauðsynlegt að bregðast strax við.
Hreyfing er mikilvæg til að forðast viðvarandi þrýsting á húð og undirliggjandi vefi.
Ráðlagt er að:
- Fara reglulega fram úr rúmi, sitja til borðs við máltíðir og standa reglulega upp úr stól.
- Hagræða sér reglulega þegar setið er í stól til að breyta þrýstingi, helst ekki sjaldnar en á 15 mínútna fresti.
- Skipta reglulega um stellingu í rúmi, ekki sjaldnar en á tveggja klukkustunda fresti yfir daginn. Snúningslök og rúmgrindur geta auðveldað hreyfingu. Hægt er að láta símann minna sig á að breyta um stellingu.
- Hafa höfðalag helst ekki mikið hækkað nema stuttan tíma í einu, því það reynir mikið á húð yfir spjaldhrygg. Sum þurfa þó að hafa hátt undir höfði vegna sjúkdómsástands. Heilbrigðisstarfsfólk veitir ráðgjöf um hreyfingu, legustellingar, setu í stól, notkun stuðningspúða og annarra hjálpartækja, í samræmi við þarfir hvers og eins.
Athuga húð
Ráðlagt er að skoða og meta ástand húðar sem er í hættu a.m.k. tvisvar á sólarhring til að athuga hvort:
- Roði eða blámi sjáist
- Húð sé glansandi, bólgin, heit eða köld
- Sár, blöðrur eða fleiður sjáist
Hætta er á að þrýstingssár myndist á ákveðnum svæðum til dæmis á:
- Hælum
- Olnbogum
- Setbeinum
- Spjaldhrygg og rófubeini
Vökvi og næring
- Ráðlagt er að borða fjölbreytt fæði sem er ríkt af orku- og próteini. Prótein er mikilvægt næringarefni til að viðhalda vöðvum og til að sár grói.
- Ráðlagt er að drekka næringardrykki ef illa gengur að nærast með hefðbundnum mat. Hægt er að kaupa næringardrykki í apótekum.
- Þörf er á meiri inntekt vökva við hita, uppköst, niðurgang eða auknum svita til að koma í veg fyrir ofþornun.
Undirlag
Dýnur, sessur og annað undirlag er mikilvægur þáttur í því að koma í veg fyrir þrýstingssár.
- Rúmdýnan þarf að vera þægileg og hafa þann eiginleika að dreifa þrýstingi. Mikilvægt er að láta starfsfólk vita ef dýna er óþægileg.
- Sérhannaðar loftdýnur og sérstakar stólsessur hjálpa til við að dreifa þrýstingi og draga úr hættu á þrýstingssárum.
- Koddar og sérstakar hælahlífar koma að gagni við að fyrirbyggja þrýstingssár á hælum með því að lyfta hælum frá dýnu.
- Lök þurfa að vera slétt því krumpur í lökum geta valdið óþarfa þrýstingi á húð.
- Forðast ætti þröngar teygjur, þykka sauma og krumpur í fatnaði sem geta valdið þrýstingi á húð.
Raki
- Halda þarf húð hreinni og forðast að raki s.s. þvag, hægðir eða sviti, liggi við húð því raki veikir húð og eykur hættu á þrýstingssárum.
- Mikilvægt er að skipta um rakan fatnað, rúmfatnað eða bleiu.
- Mælt er með að hreinsa húð með mildri sápu, hreinsikremi eða hreinsifroðu og nota rakakrem eða húðverndandi áburði eftir þörfum.
- Mælt er með reglulegum salernisferðum hjá fólki með þvagleka.
Hvenær skal leita aðstoðar?
Ef spurningar eða áhyggjur vakna varðandi þrýstingssár skal leita til heilsugæslunnar