Hand-, fót og munnsjúkdómur eða blöðrumunnbólga með útbrotum (e. hand, foot and mouth disease) er algengur veiru sjúkdómur hjá ungum börnum en fullorðnir geta einnig smitast.
Veikindin ganga yfirleitt yfir á 7-10 dögum.
Einkenni
- Hálssærindi
- Hiti - hjá börnum - hjá fullorðnum
- Kyngingarerfiðleikar - borða og drekka minna vegna særinda í hálsi
- Meira slef hjá litlum börum
- Sár í munni
- Húðútbrot með blöðrum á höndum og fótum og/eða koki
Sjúkdómurinn byrjar yfirleitt með vægri hitahækkun, lystarleysi, almennum slappleika og særindum í hálsi.
Um 1-2 dögum eftir að hiti kemur myndast sár í munni. Sárin byrja sem rauðir dílar sem verða svo að blöðrum og svo sárum á tungu, góm og innanverðum kinnum en er þó yfirleitt helst í kokinu. Sárin geta verið sársaukafull og gera það erfitt að drekka og borða.
Húðútbrot, rauðir flekkir, oftast í lófum og á iljum. Útbrot geta einnig myndast á rasskinnum og í nárum. Útbrotin verða svo að hvítum eða gráleitum blöðrum. Stundum er vökvi í blöðrunum. Útbrotin geta verið annað hvort á húð, í munni eða bæði í munni og á húð. Yfirleitt er ekki kláði í útbrotunum.
Smitleiðir
- Hluti þeirra barna sem smitast eru einkennalaus en geta smitað frá sér
- Snertismit með beinni snertingu við vessa frá nefi, hálsi, blöðrum og með hægðum
- Smithætta er allt frá nokkrum dögum áður en einkenni koma fram, þangað til að útbrot eru horfin
- Veiran skilst út með hægðum í allt að 6 vikur eftir að einkenni eru horfin
Algengt er að sjúkdómurinn gangi í litlum faröldrum einkum á haustin. Tími frá smiti þar til einkenni koma fram er 3-8 dagar. Einstaka sinnum getur veiran valdið heilahimnubólgu. Hægt er að smitast oftar en einu sinni.
Greining
Útbrot hand-, fót og munnsjúkdóms eru einkennandi og byggir greiningin á þeim. Erfitt getur verið að greina sjúkdóminn hjá börnum ef þau hafa ekki sígild einkenni. Einstaka sinnum er tekið veirustrok úr hálsi eða sári til að staðfesta greiningu.
Meðferð
- Engin sérstök meðferð er til gegn veirunni. Sjúkdómurinn er oftast vægur og í flestum tilfellum batnar hann á 7-10 dögum.
- Einkennameðferð felst í því að draga úr óþægindum sem geta fylgt sýkingunni. Það getur verið hjálplegt að nota verkjalyf eins og paracetamól og íbúprófen. Gefa lyf sem minnka sársauka vegna sára í munni, til dæmis deyfigel og sprey.
Hvað get ég gert?
- Reglulegur handþvottur dregur verulega úr hættu á smiti, einkum eftir að hafa skipt á bleyju hjá barninu
- Hver notar sitt handklæði til að drag úr smithættu
- Forðast snertingu við útbrot og blöðrur
- Hósta og hnerra í bréfþurrku og henda henni strax eftir notkun
- Gæta hreinlætis í umhverfi sýktra með vönduðum þrifum á snertiflötum
- Gæta að því að drekka vel til að koma í veg fyrir þurrk
- Gefa börnum mjúkan og/eða kaldan mat eins og jógúrt eða íspinna. Forðast heitan og kryddaðan mat og súra drykki
- Halda skal barni heima þar til það hefur verið hitalaust í sólarhring og útbrot minnka
- Hafðu samband við þína heilsugæslu ef þörf er á frekari útskýringum og ráðleggingum
Hvenær skal leita aðstoðar?
Leita til heilsugæslunnar ef:
- Ef veikt barn er undir 6 mánaða aldri
- Ef barnshafandi kona er veik
- Ef ónæmiskerfið er veiklað
- Einkenni eru mikil og þú hefur áhyggjur
- Hár hiti og hrollur
- Einkenni eru ekki batnandi eftir 7-10 daga
- Grunur vaknar um heilahimnubólgu
- Barn sýnir merki um ofþornun:
- Þurr munnur, og/eða þorsti
- Ekki pissað eða bleytt bleyju í 4-6 klst. hjá 0-3 mánaða börnum, 6-8 klst. hjá 3-12 mánaða börnum og í 12 klst. eða meira hjá 1 árs börnum og eldri
- Engin tár þegar barnið grætur
Barnshafandi konur
Barnshafandi konur eru yfirleitt ekki í hættu vegna hand-, fóta- og munnsjúkdómsins. Þó er rétt að takmarka umgengni við smitaða af eftirfarandi ástæðum:
- Hár hiti á fyrstu þremur mánuðum meðgöngu getur verið skaðlegur fóstri
- Ef móðir greinist skömmu fyrir fæðingu getur barnið fæðst með væg einkenni
Hafir þú áhyggjur getur þú leitað til heimilislæknis eða ljósmóður.