Brjósklos (e. herniated disk) verður þegar trefjabrjósk í hryggnum rofnar, kjarninn leitar út og þrýstir á taugarót. Einkenna getur orðið vart frá hálsi og niður í tær eftir því hvar þrýstingur er. Algengast er að brjósklos verði í mjóhrygg.
Hryggsúlan samanstendur af 24 smábeinum sem nefnast hryggjarliðir. Samtals eru 6 hryggþófar í hálsi, 12 í brjósthrygg og 5 í mjóhrygg.Á milli hryggjarliðanna liggja disklaga hryggþófar sem gerðir eru úr brjóski og virka líkt og mjúkir púðar milli hryggjarliða. Þeir hafa mjúkan kjarna sem er umlukinn trefjabrjóski.
Einkenni
- Verkir í hálshrygg, baki eða mjóhrygg. Verkir geta leitt niður í rass eða fótlegg ef brjósklosið er í mjóhrygg en út í handlegg ef brjósklosið er í háls- eða brjósthrygg.
- Doði eða náladofi í öxlum, baki, handleggjum, höndum, fótleggjum eða fótum
- Erfiðleikar við að beygja eða rétta bak
- Skyntruflanir í húð
- Máttleysi eða lamanir í vöðvum
- Dofi í kringum endaþarm og kynfæri
- Þvagteppa
- Tilfinningaleysi í báðum fótleggjum
- Missir skyndilega stjórn á þvaglátum eða hægðalosun
Eftirfarandi þættir auka líkur á brjósklosi:
- Kyrrseta
- Ofþyngd
- Aldur – líkur á að fá brjósklos aukast með hækkandi aldri þar sem trefjabrjóskið missir vökvainnihald með aldrinum sem eykur líkur á að kjarninn komist út
- Slys/fall, þar sem einstaklingur verður fyrir höggi sem berst upp hrygginn
- Röng líkamsbeiting, sérstaklega þegar þungum hlutum er lyft
- Lélegt líkamlegt ástand
- Mjög mikið líkamlegt álag
- Stöðugur titringur líkt og fæst við notkun/keyrslu á stórum vinnuvélum
- Nikótínnotkun – nikótín veikir trefjabrjóskið
Greining
Læknir greinir brjósklos með skoðun og út frá einkennum. Nákvæma staðsetningu á brjósklosi má fá með röntgenmyndatöku, tölvusneiðmyndatöku eða segulómun.
Meðferð
Meðferð við brjósklosi felst í lyfjameðferð með verkjalyfjum og vöðvaslakandi lyfjum. Sterasprautur er stundum hjálplegar. Meðferð hjá sjúkraþjálfara reynist oft mjög vel við brjósklosi.
Reikna má með að meðferð við brjósklosi sé langtíma verkefni og gott að gefa batanum góðan tíma. Ef þessar aðferðir duga ekki eða einkenni eru alvarleg getur þurft að grípa til skurðaðgerðar.
Hvað get ég gert?
- Halta líkamlegri virkni, dagleg hreyfing til dæmis ganga daglega og styrktaræfingar fyrir bak og kvið
- Panta tíma hjá sjúkraþjálfara - fyrstu 6 skiptin eru niðurgreidd af Sjúkratryggingum án tilvísunar frá lækni
- Draga úr álagi sem veldur sársauka
- Forðast langar setur á daginn
- Kuldameðferð, kaldir bakstrar á verkjasvæði eða kaldir pottar
- Takta verkjalyf eftir þörfum, mælt með að byrja á parasetamól og íbúprófin
- Forðast að lyfta þungum hlutum og hoppa
- Gott að sofa með kodda undir hnjám til stuðnings
Hvenær skal leita aðstoðar?
Leitaðu til heilsugæslunnar ef:
- Verkur minnkar ekki þrátt fyrir verkjalyf
- Verkur er verri um nætur eða þegar lagst er niður
- Máttleysi er í útlimum
- Doði eða náladofi er til staðar í fótlegg/handlegg
- Ráðin heima virka ekki á nokkrum vikum
- Bólga er í bakinu
- Þyngdartap verður án skýringar
Leitaðu til bráðamóttöku ef:
- Máttleysi er í fótleggjum/handleggjum eða erfitt að hreyfa fót/hönd eða tær/fingur
- Doða er í kringum endaþarm og kynfæri
- Þú hefur ekki getað pissað í meira en 8 klukkutíma
- Þú hefur ekki stjórn á þvaglátum eða hægðalosun
Eftirfarandi þættir geta minnkað líkurnar á að fá brjósklos.
- Dagleg hreyfing
- Styrktaræfingar, sérstaklega fyrir kvið og bak
- Rétt líkamsbeiting, t.d. beygja hnén þegar þungum hlutum er lyft og nota styrk í fótleggjum og lærum
- Heilsusamlegt mataræði
- Viðhalda kjörþyngd
- Ekki nota nikótínvörur