Barnaveiki (e. Diphtheria) er sjúkdómur af völdum bakteríu sem er mjög smitandi og leggst í byrjun á efri öndunarveg. Sjúkdómurinn lýsir sér sem svæsin hálsbólga með skánum á slímhúðum í munni og nefi. Bakterían framleiðir eiturefni sem berst út í blóðið og er skaðlegt vefjum líkamans t.d. hjartavöðva, nýrum og taugakerfi. Sýklalyf drepa bakteríuna, en koma ekki í veg fyrir eituráhrifin. Barnaveiki getur orðið mjög alvarlegur sjúkdómur og leitt til dauða en 40-50% þeirra sem ekki fá meðferð við sjúkdómnum deyja af völdum hans.
Barnaveiki er einn þeirra sjúkdóma sem gengu í faröldrum á árum áður og áttu sinn þátt í þeim mikla barnadauða sem var í heiminum. Barnaveiki greindst síðast hér á landi árið 1953 þökk sé góðri þátttöku í barnabólusetningum. Sjúkdómurinn getur breiðst út ef þátttaka í bólusetningum minnkar.
Einkenni
Einkenni sjúkdómsins geta verið einstaklingsbundin. Algengustu einkennin eru mikil hálsbólga með grárri skán sem leggst yfir slímhúð í munni og koki með tilheyrandi kyngingar- og öndunarerfiðleikum. Við þetta bætist:
- Stækkaðir eitlar á hálsi
- Hæsi og óskýr rödd
- Hraður hjartsláttur
- Særindi í nefslímhúð
- Bólginn efrigómur
- Hiti
- Tvísýni og ónot
Sjúkdómurinn getur orðið mjög alvarlegur. Þykk skán sem fylgir sjúkdómnum getur lagst yfir öndunarveginn og komið í veg fyrir öndun. Eiturefni sem bakterían gefur frá berast með blóði til hinna ýmsu líffæra og skerða starfssemi þeirra eða valda því að líffærin verða óstarfhæf.
Ef barnaveikisbakterían berst í líkamann gegnum húð eru einkennin yfirleitt vægari en til viðbótar öðrum einkennum geta myndast gulir blettir eða eymsli í húð.
Smitleiðir og meðgöngutími
Barnaveiki er mjög smitandi. Bakterían berst milli manna með dropa- eða úðasmiti frá öndunarfærum þ.e. með hósta, hnerra eða hlátri sem síðan berst með höndum í slímhúðir munns eða nefs. Það líða einungis 2-4 dagar frá smiti og þar til einkenni sjúkdómsins koma fram. Bakterían getur einnig borist í líkamann í gegnum sár á húð. Dæmi eru um að einkennalausir einstaklingar geti verið smitberar án þess að veikjast sjálfir.
Greining
Í byrjun þá líkjast einkenni barnaveiki slæmri hálsbólgu með hitaslæðingi og bólgnum eitlum. En það sem greinir barnaveiki frá öðrum áþekkum sjúkdómum er eiturefni sem bakterían gefur frá sér og myndar þykka gráa skán sem sest á slímhúðir í nefi, koki og öndunarvegum og getur valdið öndunar- og kyngingarörðuleikum.
Hægt er að greina sjúkdóminn með því að taka sýni frá hálsi og setja í ræktun.
Meðferð
Meðferð við barnaveiki fer nær alltaf fram inni á sjúkrahúsi í einangrun. Þegar greining liggur fyrir er gefið mótefni gegn eituráhrifum bakteríunnar en einnig penicillin. Afleiðingar af völdum eiturs sem bakterían gefur frá sér til dæmis á hjartavöðva og nýru eru meðhöndlaðar sérstaklega. Í alvarlegustu tilvikum getur sjúklingur þurft að fara í öndunarvél.
Komi upp smit af barnaveiki er nauðsynlegt að gera ráðstafanir til að hindra útbreiðslu í nánasta umhverfi með bólusetningu. Fólk sem fær barnaveiki þarf að fá bólusetningu þegar það hefur náð sér til að koma í veg fyrir að það fái sjúkdóminn aftur síðar.
Barnaveiki var mjög algengur sjúkdómur á árum áður en sjaldgæfur í dag vegna þess hve öflug og víðtæk bólusetningin gegn honum er. Síðast greindist barnaveiki á Íslandi á árinu 1953.
Sjúkdómurinn smitast auðveldlega milli manna og sýnir reynsla margra Austur-Evrópuríkja að þessi sjúkdómur eins og aðrir sjúkdómar geta breiðst út ef slakað er á bólusetningum. Óbólusett börn undir 5 ára aldri og fullorðnir einstaklingar yfir 60 ára eru útsettastir fyrir smiti.
Bólusetning er eina vörnin gegn sjúkdómnum. Bólusetning gegn honum er hluti af barnabólusetningum á Íslandi og viðast hvar í heiminum. Barnaveiki er mjög sjaldgæf nú á dögum vegna þess hve öflug og víðtæk bólusetningin er.
Eftir 14 ára aldur þarf að endurtaka bólusetningu gegn barnaveiki á 10 ára fresti. Hætta á smiti getur orðið á ferðalögum til landa eða svæða þar sem barnaveiki er landlæg eða bólusetningum ábótavant.
Almennt eru aukaverkanir af bólusetningunni vægar.