Astmi

Astmi (e. asthma) er langvinnur bólgusjúkdómur í öndunarvegi. Helstu einkenni hans eru andþyngsli og mæði. Fólk á öllum aldri getur þjáðst af astma en sjúkdómurinn byrjar oft í barnæsku. Það er engin lækning til við astma en ýmsar fyrirbyggjandi meðferðir eru til sem draga úr einkennum og koma í veg fyrir að sjúkdómurinn hafi áhrif á daglegt líf.

• Andþyngsli eða mæði 
• Flautandi/hvæsandi hljóð við öndun, oftast í útöndun
• Hósti, einkum á næturnar

Einkennin geta versnað tímabundið og er þá talað um astmakast. Áreynsluastmi er ein tegund astma þar sem einkenni koma einungis fram við áreynslu en ekki í hvíld.

Bólga í öndunarfærum og samdráttur í berkjum verður vegna ýmissa erfða- og umhverfisþátta. Orsakavaldar eru oft kallaðir astmavakar en þeir helstu eru:

• Ofnæmi (rykmaurar, frjókorn, dýrafeldir)
• Kalt og þurrt loft, reykur (sígarettu/grill), sterk hreinsi- og ilmefni, mygla, loftmengun
• Öndunarfærasýkingar
• Áreynsla

Greining fer fram hjá heimilislækni og byggir á eftirfarandi þáttum:

• Heilsufarssögu
• Mat á einkennum 
• Öndunarmælingu
• Svörun við lyfjum, ef grípa hefur þurft til þeirra
• Ofnæmispróf

Meðferð við astma miðar að því að draga úr aðstæðum sem ýta undir astma og létta á einkennum. Lyfjameðferð er helsta úrræði við astma og eru það einkum tvenns konar innöndunarlyf (púst) sem notast er við en einnig lyf í töfluformi:

• Skjótvirkandi lyf er slakar á vöðvum í öndunarvegi innan nokkurra mínútna. Loft kemst þá auðveldar í gegn og öndun verður léttari
• Fyrirbyggjandi lyf sem notuð eru að staðaldri til að koma í veg fyrir einkenni astma
• Lyf í töfluformi eru oft nauðsynleg viðbót við innöndunarlyf

Meðferð felur í sér:

• Stjórn á astmavökum
• Eftirlit með breytingum á einkennum eða lungnastarfsemi
• Lyfjameðferð

Það er mikilvægt að forðast aðstæður sem valda astmakasti og að fylgja fyrirmælum læknis varðandi lyfjanotkun. Það er mismunandi hvað veldur astmakasti en dæmi um nokkrar fyrirbyggjandi aðgerðir:  

• Forðast nálægð við ofnæmisvalda 
• Þvo hendur hendur reglulega til að fyrirbyggja sýkingar 
• Fá bólusetningu gegn árlegri inflúensu   
• Vera innandyra þegar loftmengun er mikil  
• Nota trefil yfir munn og nef í köldu og þurru veðri 

Leita skal til heilsugæslunnar ef:

• Aukin mæði
• Hvæs heyrist við öndun
• Hósti hefur verið í 3 vikur 

Ef astmaeinkenni verða alvarleg skal leita á bráðamóttöku eða hringja í 112 eftir neyðaraðstoð. Alvarleg astmaköst geta verið lífshættuleg og krefjast skjótrar og sérhæfðrar meðferðar heilbrigðisstarfsfólk.  

Finna næstu heilsugæslu eða bráðamóttöku.